Kısırlık Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Kısırlık İnfertilite tanım olarak haftada 2-3 kez korunmasız düzenli cinsel birlikteliğe rağmen bir yıl içerisinde gebelik oluşmadığında dile getirdiğimiz bir durumdur. Kısırlık İnfertilite erkek ya da kadın kaynaklı olabilir, her ikisinde sorun olabilir ya da hiçbir sebep olmayabilir. Oran olarak bakıldığında kısırlık infertilite sebepleri %40-50 kadına ait, %40-50 erkeğe ait, %10 oranında da hiçbir sebep bulunamayan açıklanamayan infertilite olarak ifade edilebilir.

Kadınlarda Kısırlık İnfertilite

Kadınlarda kısırlık inferilite sebebi araştırılırken kadında jinekolojik muayene ve ultrasonografi yapılır. Bu değerlendirme adetin herhangi bir gününde olabilir. Muayene ve ultrasonografide akıntı, rahim ağzı yarası gibi problemler dışında kısırlığa yol açabilecek endometriozis (çikolata kisti hastalığı), polikistik over hastalığı, azalmış yumurtalık rezervi,tüplerde tıkanıklığa bağlı şişlikler (hidrosalpenks), rahim içi polipler ve myomlarile rahim anomalileri tanınabilir. Muayene esnasında rahim iç duvarı olan endometrium kalınlığı ve düzenliliği de incelenmelidir. Çünkü embryo buraya yerleşecektir ve endometrium inceliği rahim içi yapışıklığa işaret edebilir.

Kısırlık infertilite sebebi araştırılırken kadından bazı hormon testleri de istenir. Bunların başında guatr bezi tahlili olan TSH ve süt hormonu olan Prolaktin gelmektedir. Ayrıca kadının muayenesine göre FSH, estradiol, AMH, kan şekeri, insülin testleri de istenebilir. Daha önce düşükleri olan kadınlarda pıhtılaşma testleri ve genetik testler de yapılmalıdır.
İnfertilite sebebi araştırılırken kadından istenen tetkiklerden birisi de rahim filmi (HSG)'dir. HSG adet bitimi bir hafta içinde çekilmelidir. Filmde rahim iç boşluğu detaylı görülür ve bize polip, myomile rahim anomalileri hakkında bilgi verir. Rahim filmi esnasında verilen ilacın tüplerden geçişi incelenir ve bu esnada tüplerde olan tıkanıklıkları ve buna bağlı şişlikleri (hidrosalpenks) görebiliriz. Dolayısıyla rahim filmi bize hem tüpleri hem de rahim iç boşluğunu gösteren önemli bir tetkiktir. Sanılanın aksine ağrılı bir tetkik değildir, ehil bir kişi tarafından çekildiğinde ağrı veya herhangi bir soruna yol açmaz.

Erkeklerde Kısırlık İnfertilite

Erkeklerde kısırlık infertilite sebebi araştırılırken erkekte semen analizi yapılmalıdır. Erkekten 3-4 günlük cinsel perhiz ile sperm örneği vermesi istenir ve sayı, hareket ile yapı açısından örnek değerlendirilir. Sperm problemi tespit edilen çiftlerde problemin düzeyine göre doğrudan tüp bebek tedavisine geçilebilir ya da hafif sorunlarda yumurta takibi veya aşılama önerilebilir. Menide sperm olmayan olgulara azoospermi adı verilir ve mikroskop altında testislerde sperm bulmak için mikroTESE ameliyatı yapılması önerilir. Yani menide spermi olmayan olguların yarısında testislerden sperm bulunabilir ve tüp bebek tedavisi ile gebelik oluşabilir. Zaman zaman da sperm kanallarında tıkanıklıklar olabilir ve tıkanıklığa bağlı menide sperm olmayan çiftlerde ameliyata gerek olmadan sadece iğne ile sperm elde edilebilir. Ve bu elde edilen spermlerle çifte tüp bebek tedavisi uygulanır.

Kısırlık Tedavisi İçin Yapılması Gerekenler Nelerdir?

Önce kadın doktora gitmekte ve tetkik edilmektedir. Diğer branşlarda olduğu gibi kadın hastalıkları ve doğum hekimliğinde de alt branşlar vardır ve infertilite problemi olan çiftler bu konuda bilgi ve tecrübe birikimi olan jinekologlara başvurmalıdır. Aksi takdirde uzun süreler yumurtalık uyarıcı ilaclarla zaman kaybeden ve gebe kalma şansı böylece azalan çiftleri günlük pratiğimizde zaman zaman görmekteyiz.

Halbuki infertilite tetkikinde semen analizi ilk yapılacak test olmalıdır. Günümüzde erkek faktörü oranı %60’lara çıkmıştır. Azospermi dediğimiz menide sperm olmaması problemi infertil çiftlerin yaklaşık %10’unda görülmektedir.

Zaman zaman kadınların uzun süreler yumurta takibi yaptırdığı fakat aslında eşinin spermlerinde sorun olduğunu görüyoruz. Sperm analizinin geç yapılması bu gibi gereksiz takiplere yol açmaktadır. Elbette infertilite tedavileri sadece tüp bebek tedavisinden ibaret değildir. Yumurta takipleri, aşılama veya endoskopik cerrahi yöntemlerle de önemli oranlarda gebelikler elde edilebilmektedir.

Fakat infertilite problemi olan bir çiftin bu tedavilerin hepsinin birlikte yapıldığı tüp bebek merkezlerinde, konusunda tecrübeli bir hekim tarafından değerlendirilmesi hem zaman hem de maddi kaybı önleyecek ve gebelik elde etme şansı da yüksek olacaktır.

Kısırlık Nasıl Tedavi Edilir?

Son 20 yılda kısırlık infertilite problemi ve tedavileri daha sık konuşulur olmuştur. Aslında kısırlık infertilite probleminin oranının artmadığı ama toplum tarafından artık daha fazla dile getirilir olduğu ileri sürülmektedir. Dolayısıyla problemi çözmek için hekimlere başvurular da artmıştır. İnfertilite bir kısırlık problemidir.

Günümüzde infertilite sorunu da diğer hastalıklar gibi tetkik edilir hale gelmiş, gerek ilaç gerekse cerrahi yöntemlerle tedavileri mümkün olmuştur. Özellikle ülkemizde olduğu gibi infertilite tedavi sürecinde birincil rol kadına ait gibi görünmektedir.

Önce kadın doktora gitmekte ve tetkik edilmektedir. Halbuki kısırlık infertilite tetkikinde semen analizi ilk yapılacak test olmalıdır. Günümüzde erkek faktörü oranı %60’lara çıkmıştır. Azoospermi dediğimiz menide sperm olmaması problemi infertil çiftlerin yaklaşık %10’unda görülmektedir. Zaman zaman kadınların uzun süreler yumurta takibi yaptırdığı fakat aslında eşinin spermlerinde sorun olduğunu görüyoruz. Sperm analizinin geç yapılması bu gibi gereksiz takiplere yol açmaktadır.

Tüm bu detaylı incelemelerin neticesinde kısırlık sebebi ortaya konulmaya çalışılır. Sebebi ortaya koyduktan sonra tedavi alternatiflerini çift ile görüşmekteyiz. İnfertilite tedavisi şekline karar verirken kadının yaşını, çiftin evlilik süresini ve kadının yumurtalık rezervini göz önüne almak ve bu doğrultuda tedavi yöntemini seçmek doğru olacaktır.

Kadın yaşı 35 üzeri ise ve çiftin evlilik süresi beş yılı aşmış ise mümkün olduğunca yardımla üreme tedavilerine, aşılama ve tüp bebeğe, yönelmek gerekir. Yine kadının yumurta rezervi azalmış ise süreci hızlandırmak için yardımla üreme tedavilerine geçilmesi iyi olur.
Yumurta takibi ve zamanlanmış ilişki önerdiğimiz hastalar genellikle genç ve yeni evli çiftler olup polikistik over hastaları da bu takiplerde gebe kalabilir.

Aşılama tedavisi genellikle tüplerinden en az birisi açık olan, ciddi sperm problemi olmayan ve kadının 38-40 yaş altında olduğu çiftlere önerilmektedir. Yumurta takibi, aşılama ve tüp bebek tedavilerinin hepsi adetin 2-3. gününde başlamaktadır. Yumurta takip süreci 10-12 gün sürer ve bu sürede tedavi yöntemine göre farklı ilaç ya da iğneler uygulanır. Bu sürecin sonunda kendiliğinden yumurta takibi yapılmış ise ilişki önerilir. Aşılama planlanmış ise yumurtanın tam çatlama zamanında sperm laboratuarda hazırlanır ve ince bir kateter ile rahim içerisine verilir. Spermin kendiliğinden yumurtayı bulup döllemesi beklenir. Sperm örneği laboratuarda en iyi spermler seçilerek hazırlanır ve seçilmiş olan spermler rahim içerisine bırakılır. Aşılamada sperm kendiliğinden yumurtayı gidip bulur ve döllenme kadının tüplerinde olmaktadır. Bu nedenle kadının tüplerinde veya spermde ciddi sorun varsa aşılama tavsiye edilmez. Aşılama tedavisi 15 günde biter ve toplam 2-3 kez hastaneye ya da kliniğe gelmek yeterlidir. Yumurtalıklar da hafif uyarıldığından kadının gündelik yaşantısı etkilenmez. Aşılama sonrası istirahat gerekmez ve hatta cinsel yaşantıya devam edilmesi tavsiye edilir.

Tüp bebek tedavisi yine adetin 2-3. günlerinde başlanır. Toplam 20 gün içerisinde tamamlanan bu tedavide 1. kısım yumurtalıkların uyarıldığı bölüm olup 3-4 kez hastaneye gelinir ve bu süreçte iğnelerle yumurtalıklar uyarılır. Bu aşama önemlidir çünkü aşırı yumurtalık uyarılması riski olabilir ve bu durumu gördüğümüzde bazı önlemler almak ve embriyo transferini ertelemek gerekir. Yumurtalıklar uyarıldıktan sonra yeterli büyüklüğe ulaşan yumurtalar anestezi altında toplanır. Yumurta toplama işlemi 15-30 dakika sürer ve aynı gün erkekten de sperm örneği alınır, elde edilen yumurtaların olgun olanları en iyi olan seçilmiş spermlerle döllenir, bu işleme mikroenjeksiyon adı verilir. Ertesi gün döllenme olmuş ise embriyolar oluşur ve laboratuarda embryolar 3-5 gün takip edilir. Bu takip sürecinin sonunda en iyi olan bir ya da iki embriyo seçilerek ince bir kateter ile rahime bırakılır. Bu işlem embryo transfer işlemi olup 5 dakika sürer ve normal jinekolojik muayene pozisyonunda yapılır, sadece idrara sıkışık olarak yapıldığından onun rahatsızlığı olabilir. İdrara sıkışık iken rahim boşluğu daha net görüldüğünden embriyo transferi esnasında idrar torbası dolu olmalıdır. Embriyo transferinden 10-12 gün sonra kanda gebelik testi yapılır ve gebelik olup olmadığı anlaşılır. Embriyo transferinden sonra bazı ilaçların kullanılması gebelik ihtimalini arttırır, o nedenle ilaçların kullanımına dikkat edilmelidir.

Özetle, kısırlık tedavileri ve tüp bebek tedavisi çiftlerin detaylı incelenmesi neticesi planlanan ve günümüzde uygulanması artık zor olmayan tedavilerdir. Başarı oranları %20-80 arasında değişmekte olan bu tedavilere başlamadan önce yapılan detaylı inceleme olumlu sonuç alma ihtimalini arttırır. Bu incelemeler esnasında tespit edilen problemlerin düzeltilmesi ile tedavi başarısı artacaktır. Hatta bazen bu problemlerin düzeltilmesi ile henüz tedaviye geçmeden kendiliğinden gebelikler olabilmektedir.

Kısırlık Oranları Nelerdir?

Oran olarak bakıldığında infertilite yani kısırlık sebepleri %40-50 kadına ait, %40-50 erkeğe ait, %10 oranında da hiçbir sebep bulunamayan açıklanamayan infertilite olarak ifade edilebilir.

Kısırlık Tedavisinde Başka Hangi Tedaviler Uygulanır?

Yumurta takipleri, aşılama tedavisi, endoskopik operasyonlar (rahim, tüpler ve yumurtalıkları ilgilendiren), genetik incelemeler, tekrarlayan gebelik kaybı olan çiftlerin değerlendirilmesi ve sağlıklı gebelik elde edilmesi için takip ve tedavileri, ikinci çocuk isteminde olan sekonder infertil çiftlerin değerlendirilmesi, kanser tedavisi görecek olgularda yumurta ve sperm dondurma yöntemleri tüp bebek merkezlerinde başarılı bir şekilde yapılmaktadır.

Tabii merkezin tıbbi kadrosu ve teknik donanımı bu noktada önem kazanmaktadır. İnfertilite tedavilerinde başarılı olmak için ne yapılmalıdır? Öncelikle kadın yaşı çok önemlidir.

Özellikle günümüzde evlilik yaşı ve çocuk sahibi olma yaşı ilerlediği için ileri yaş kadın hasta grubu artmıştır.

Kadın yaşı ilerledikçe yumurtalık kapasitesi azaldığından ve yumurta kalitesi düştüğünden bu çiftlerde gebelik elde etmek zorlaşmaktadır. Tedavi sayısı artmakta, dolayısıyla maddi yük de artmaktadır.

Genellikle çiftler kadın yaşı 40’a gelene kadar beklemekte, 40 yaşında ya da adetlerde düzensizlikler başlayınca tüp bebek merkezlerine gitmektedir.

Prof. Dr. Banu Kumbak Aygün

Halbuki kadın yaşı ilerlediğinde tüp bebek ve infertilite tedavilerinin de başarısı azalmakta, %20’lerin altına inmektedir. Sanılanın aksine bu tedavilerle de sonuç elde etmek çoğu zaman zor olmakta, mükerrer defalar tedavi denemeleri olmaktadır.

Dolayısıyla bir çift çocuk istiyorsa ve 6 ay içerisinde gebelik olmadıysa bir tüp bebek merkezine başvurmalı ve önce nedenini araştırmalıdır. Eğer yapılan ilk değerlendirmede sorun tespit edilmediyse hekimin önerisi doğrultusunda çift bekleyebilir ya da infertilite tedavi aşamalarına geçilebilir.

Fakat özellikle kadının yumurtalık kapasitesinin değerlendirilmesi çok önemlidir, zamana bırakmak ve beklemek ileride telafi edilmesi mümkün olmayan sonuçlar doğurabilir.

Kısırlık Tedavisinde, Tüp bebek tedavisine geçilmesi gereken durumlar nelerdir?

Ciddi sperm problemleri, kadının her iki tüpünün de tıkalı olması, kadın yaşının 38 ve üstü olması, genetik problemler, yumurtalık kapasitesi sınırda olan ileri yaş kadınlar doğrudan tüp bebek tedavisine geçmelidir.

En Fazla Kaç Sefer Tüp Bebek Tedavisi Yapılabilir?

Genel kabul gören sayı 3 olmakla birlikte, kadın yaşı ilerlediğinde bu sayı artmaktadır. Başka ülkelerde 10’dan fazla sayıda tüp bebek tedavisi yapılmakta ise de bu konuda tıbbi olarak belirlenmiş bir üst sınır sayı yoktur, ailenin maddi ve moral özellikleri bu sayıyı belirlemektedir. Yüksek deneme sayılarının kadın sağlığını tehdit etmediği bilinmektedir.

Kısırlık Tedavilerinde ve Tüp Bebekte Kullanılan İlaçlar Kadını Erken Menopoza Sokar Mı? Yumurtalar Erken Tükenir Mi?

Bu yanlış bir inanıştır. Normalde her ay bir kadında en az 10 yumurta büyümekte ve bunlardan sadece birisi o ay yumurtlama için olgun hale gelmekte diğerleri gerileyerek büyümesi durmaktadır.

Tüp bebek tedavilerin de kullanılan iğneler işte bu gerileyecek yumurtaların büyümesini devam ettirmekte, böylece o ay çok sayıda yumurta gelişmesini sağlamaktadır.

Kısırlık Tedavisi Ve Tüp Bebek Tedavi Süreci Ne Kadar Sürer?

Bu süreç kadının yumurtalık kapasitesi ve yaşına göre değişmekte olup 15-40 gün içerisinde tedavi tamamlanmaktadır. Eşlerin her zaman kadına eşlik etmesi gerekmemektedir, takiplerde kadın kendisi ya da yakın bir arkadaşı ile birlikte merkeze gelebilir. İnfertilite tetkiki ve tedavisi bir süreçtir. Sslında çiftlerde strese sebep olan infertilite probleminin kendisi ve bu süreçtir. Fakat bu süreçte soğukkanlı olmak çiftin sağlığı ve aile ilişkisi için yapıcıdır. Bu konuda tedavi merkezinden yardım almak tavsiye edilir.

Tedavi sürecini aile ve çevrenizle paylaşmak zaman zaman stresinizi arttırabilir, mümkün olduğunca az kişi ile tedavi sürecinizi paylaşmanız daha uygun olacaktır.

Prof. Dr. Banu Kumbak Aygün